Hildegard von Bingen

Als je het nou hebt over eigenzinnige vrouwen in de muziek, dan mag Hildegard von Bingen niet ontbreken. Ze leefde in de twaalfde eeuw, een tijd waarin het heel normaal was om meisjes naar een klooster te sturen (en dan had je nog geluk), maar waarin ook voor jongens bijzonder weinig te kiezen viel.

 

In deze tijd trok zij haar eigen plan: ze leerde graag en veel, en hield er een voor die tijd bijzondere kijk op de wereld op na. In haar ogen waren mannen en vrouwen gelijk; sterker nog, Hildegard zag de vrouw als oorsprong van het leven. En dat is best revolutionair als je je bedenkt dat in die tijd de bijbel heel erg letterlijk werd genomen: het leven ontsprong uit Adam, de vrouw was de oorzaak van de erfzonde.

 

Haar eigen weg

Hildegard von Bingen stichtte een vrouwenklooster, een bolwerk van theologie, natuurwetenschap en mystiek, dat al snel zo populair werd dat ze ook zichtbaar werd bij hoogwaardigheidsbekleders binnen de kerk. Niet altijd in positieve zin, want ze ging gevraagd, en vooral ongevraagd in discussie.

 

Vrouwen mochten eigenlijk niet preken, maar Hildegard trok erop uit en maakte vier grote reizen waarin ze preekte over de schoonheid van de natuur, de gelijkheid van mannen en vrouwen en het belang van wetenschap. Aan het eind van haar leven dreigt ze te worden geexcommuniceerd omdat ze een niet-kerkelijke vriendin heeft begraven in gewijde grond.

 

Muziek

Hildegard von Bingen is de eerste componist die met naam wordt genoemd. Rond haar veertigste kreeg ze ‘last’ van visioenen, die volgens de moderne artsen werden veroorzaakt door heftige migraine-aanvallen. Ze bundelde ze in het werk Scivias, ‘Ken uw weg’. Daarnaast zette ze een aantal van haar teksten op muziek: eenstemmige psalmen en hymnes die muzikaal veel lijken op Gregoriaanse gezangen, maar inhoudelijk veel persoonlijker zijn, met een sterk meditatief karakter.

 

Er zijn zo’n 40 van Hildegards composities bewaard gebleven. Een van haar mooiste gezangen vind ik Quia ergo femina. Hierin beschrijft ze dat Eva sterfelijkheid introduceerde in onze wereld (door Eva’s hap van de appel werden zij en Adam uit het paradijs verstoten), maar dat het juist een vrouw was die het leven gaf aan Christus, de verlosser, die opstond uit de dood. Dat moet voor haar tijd revolutionair geweest zijn.

 

Want omdat het een vrouw was die de dood opwierp,
Was het een stralende maagd die de dood weer neersloeg.
En daarom wordt de hoogste vorm van zegening
Gevonden in de vrouwelijke vorm. Voor alle andere wezens.

Want God werd mens gemaakt
Door de deemoedige en gezegende maagd.

 

Luisterlijstje